حروف اختصاری International Organization for Standardization بمفهوم سازمان بین المللی استاندارد سازی ( مجمع بین المللی ) میباشدالبته سازمانهای استاندارد کشورهای عضو، آنرا تشکل می دهند مانند ANSI. در انگلیسی به اختصار IOS ویا فرانسوی زبانها Organisation internationale de normalization به اختصار OIN میخوانند، بهمین دلیل تصمیم گرفته شده تااز پیشوند یونانی به نام isos که تلفظ درست آن آیزو می باشد و به معنی تساوی و برابری استفاده شود.
استاندارد ایزو مجموعه توسعه دهنده استانداردها می باشد که بمعنی شفاف سازی کلیه فعالیتهای خدماتی ، تولیدی هست. بطوریکه استاندارد ایزو جهت ارائه تولید کننده و مصرف کننده تمام مراحل انجام کار مشخص و مبرهن میباشد.
استاندارد ( ISO ) ایزو شبکه ایست نه خصوصی ونه دولتی درحقیقت سازمان استاندارد ایزو ( iso ) را دولتها تشکیل داده اند جهت بهبود وضهیت صادرات و واردات
استانداردها چه اهمیت و کاربردی دارند؟
بادقت بربسته بندی کالای خریداری شده ممکن هست علامت یا علایمی مانند آرم استاندارد ایران، CE، ISO 9001:2000، ISO 14001:2004، OHSAS I8000، HACCP ویا … مشاهده نمایید.
استاندارد ایزو ( ISO ) ویاعلائم درج شده برروی بسته بندی کالا نشان دهنده پیامی میباشد، مثلا HACCP صرفا جهت محصولات غذایی مشاهده می شود ونشان دهنده سلامتی ایمن بودن مواد غذایی هست که درخط تولید نقاط بحرانی شناسایی وکنترل می شوند. ISO 9001:2000 یعنی سازمان تولید کننده محصول ازنظام کیفیت خاصی برخوردار است. CE مجوز ورد کالا به بازار اروپا و GS مجوز ورود کالا به بازار آلمان است. ISO 14001 و OHSAS بترتیب بیانگر نظام مدیریت زیست محیطی و ایمنی و بهداشت شغلی هستند. علایم استاندارد اجباری ایران، CE و CS جزو استانداردهای محصول و استانداردهای ISO14001 & OHSAS18001 جزو استانداردهای مدیریتی محسوب می شوند. معمولا گفته می شود صنعت کشور ما 10 تا 30 سال از آخرین تکنولوژی عقب ترهست، اما خوشبختانه درصنعت استانداردهای مدیریتی مانند ایزو اینگونه نیست و به محض تدوین استانداردی جدید، متخصصان ما نسبت به ترجمه و انتشار آنها اقدام می کنند. استانداردهای ISO 22000:2005 مربوط به زنجیره صنایع غذایی و ISO 27001:2005 مرتبط با نظام مدیریت امنیت اطلاعات نمونه هایی از این استانداردها می باشند که به تازگی از تدوین نسخه اصلی آنها می گذرد.
استاندارد کردن و استاندارد ایزو ( ISO ) ازپایههای علم و فناوری میباشد که درپیشرفت صنعت ،اقتصاد نقشی بسزا دارد ومیبایست درجهت افزایش سطح کیفیتها تلاش کرد جهت نایل امدن تولید محصولات. اغلب چنین می پندارند که استاندارد فقط جهت حفظ منافع مصرف کننده هست.
چنانچه استاندارد ایزو ( ISO ) درست اجرا شود هزینه انبارداری ، ساخت ابزاروماشین آلات کاهش می یابد، فرایند تولید منظم می شود، آرایش عملکرد کارخانه بنحو متعادلی تنظیم می گردد، نگهداری اسناد، نقشه وطرح های مربوط به تولید محصولات طبق یک نظام دقیق بازیابی سریع، طبقه بندی و بایگانی می شود، همکاری میان واحدهای گوناگون هر سازمان یا کارخانه جهت پیشبرد فرآیند تولید میسر می شود، تفاهم کارکنان در مسائل فنی تحقق می پذیرد و سرانجام با تولید کالای کیفیت دار و بسته بندی مطلوب، رضایت مصرف کنندگان نیز جلب می شود و به این ترتیب استاندارد ایزو ( ISO ) شالوده استواری جهت پیشرفت و توسعه صنعت و اقتصاد فراهم می سازد.
استانداردهای ایزو چگونه به جامعه سود می رسانند؟
استاندارد ایزو ( ISO ) جهت واحد تجارت : پذیرش عمومی استاندارد ایزو بین المللی باعث می شود که تولید کننده اساس توسعه محصولات ،سرویس خودرابراین اساس گذاشته درنتیجه بمقبولیت عمومی دست پیدا کند. همچنین باعث می شود کسب و کارهابر اساس استانداردایزو ایجاد شود براحتی درنقاط مختلف دنیا قابل رقابت باشد
استاندارد ایزو ( ISO ) جهت خریداران : مطابقت ، سازگاری عمومی محصولات درجهان که دراثر پیروی ازاستاندارد بوجود آمده باعث میشود تامصرف کنندگان دارای قدرت انتخاب بیشتر شوند همچنین ازقیمت پایینترکه دراثررقابت بوجود آمده بهره مند شوند.
استاندارد ایزو ( ISO ) جهت دولت ها : استاندارد بین المللی ایزو پایه تکنولوژیکی ، علمی رافراهم مینماید باعث پایه ریزی سلامتی، امنیت و حفظ طبیعت می شود.
استاندارد ایزو ( ISO ) جهت کشور های توسعه یافته : استانداردهای بین المللی به کشورهای توسعه یافته این امکان را می دهد که که با سرمایه گذاری صحیح بر روی منابع کمیاب خود از اتلاف آنها جلوگیری کنند.
استاندارد ایزو ( ISO ) جهت مصرف کنندگان : انطباق محصولات و سرویس ها با استانداردهای بین المللی مصرف کننده را از کیفیت، امنیت و راحتی مطمئن می سازد.
استاندارد ایزو ( ISO ) جهت افراد : استانداردهای بین المللی به همه کمک می کند تا از امنیت حمل و نقل، دستگاه ها و لوازمی که استفاده می کنند مطمئن باشند.
استاندارد ایزو ( ISO ) جهت محیط زیست : برای محیط زیستی که در آن ساکن شدیم، استاندارد های بین المللی برای هوا، آب و کیفیت خاک، و انتشار گازها و تشاشعات می تواند به ما در حفظ محیط زیست کمک کند.
تعریفی کلی از برخی واژه های استاندارد ایزو
کیفیت چیست ؟ مجموعه خواص و ویژگی های یک محصول یا خدمت که بتواند نیازها و انتظارات مشتری را برآورده نماید و با الزامات قانونی نیز انطباق داشته باشد، کیفیت نامیده می شود.
عرضه کننده کیست ؟ سازمان یا فردی که محصول یا خدمتی را ارائه نماید ( مانند تولید کننده، فروشنده، پیمانکار،... ) عرضه کننده نامیده می شود.
مشتری (Customer) کیست ؟ سازمان یا فردی که محصولی را دریافت کرده بر روی آن فرایندی را انجام دهد، مشتری (Customer) نامیده میشود.
مصرف کننده (Consumer) کیست ؟ سازمان یا فردی که محصول دریافت شده را به مصرف می رساند، مصرف کننده (Consumer) نامیده می شود.
خدمت چیست ؟ فرایندی است که قابل لمس نباشد (intangible)، اما توسط ادراک قابل فهم گردد. در واقع جوهره ای که ملموس نباشد، بلکه درک آن عقلائی باشد.
تولید چیست ؟ محصول یکسری فرایندهایی است که ملموس بوده و توسط کلیه حواس، قابل درک و فهم باشد.
عدم انطباق چیست ؟ برآورده نشدن یک نیازمندی (اقدامات) در سازمان است. نیازمندی شامل قوانین و مقررات دستورالعمل های ابلاغی و استانداردهای فنی می باشد.
روش اصلاحی چیست ؟ از بین بردن معلول.
اقدام اصلاحی چیست ؟ فعالیت هایی است که عوامل یا علت های ایجاد مشکل را شناسایی و رفع نماید.
اقدام پیشگیرانه چیست ؟ شناسایی عوامل یا علت های بالقوه که از بروز مشکل در آینده جلوگیری می کند.
دسته بندی استانداردهای ایزو
استاندارد ISO 9001 که توسط کمیته TC 176 سازمان ایزو تدوین شده است برای اولین بار به طور رسمی در سال 1994 منتشر شد. با ورود آن به ایران از همان سالهای اول اخذ گواهینامه توسط برخی شرکت های بزرگ، روند درخواست این استاندارد ها افزایش یافت به طوریکه در حال حاضر اکثر شرکت های بزرگ و حتی کارگاههای کوچک موفق به اخذ این گواهینامه شده اند. نکته قابل توجه آن است که در برخی کشورهای اروپایی سوپرمارکت، پزشک، راننده تاکسی یا حتی خانواده ها که بر اساس استاندارد به آنها سازمان اطلاق می شود، نیز موفق به اخذ گواهینامه ISO 9001:2000 شده اند.
با گذشت چند سال از ویرایش سال 1994، الزامات استاندارد به ویرایش سال 2000 تغییر یافت به طوریکه از دسامبر سال 2003 دیگر گواهینامه های ISO 9001:1994 باطل شد. در ویرایش قدیم سه سری استاندارد ISO 9001 ویژه سازمان های تولیدی و طراحی محصول یا خدمات، ISO 9002 ویژه سازمانهای تولیدی یا خدماتی و ISO 9003 خاص سازمان های بازرسی وجود داشت، اما در سال 2000 این سه سری استاندارد درهم ادغام شد و فقط یک استاندارد ISO9001:2000 منتشر شد. متاسفانه با وجودباطل شدن استاندارد ISO 9002 هنوز هم شاهد تبلیغات برخی شرکت ها به جهت دارا بودن این استاندارد در رسانه ها هستیم.
بنابراین دسته بندی استانداردهای ایزو به تفکیک زیر می باشد:
1- سیستم‌های مدیریت کیفیت، سری استانداردهای ISO 9000
2- سیستم‌های مدیریت زیست محیطی، سری استانداردهای ISO 14000
3- سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای، سری استانداردهای OHSAS 18001
4- ISO/TS 16949:2002
1- سیستم‌های مدیریت کیفیت، سری استانداردهای ISO 9000
در سال 1987 کمیته فنی 176 سازمان ایزو (ISOTC/176) سری استانداردهای ISO 9000 را به جهانیان ارایه نمود.
هدف از تدوین این سری استاندارد، به وجود آوردن الگویی بین‌المللی برای پیاده سازی و استقرار سیستم های مدیریت و تضمین کیفیت بوده است که مورد استقبال فراوان در سطح دنیا قرار گرفت.
سیستم‌های مدیریت کیفیت به منظور حفظ سطح کیفیت تعریف شده و بهبود کیفیت از طریق اصلاح فرایندها، در سازمان پیاده سازی میشود. امروزه واحدهای خدماتی نیز مانند واحدهای صنعتی، علاقه زیادی به استقرار سیستم کیفیت نشان می‌دهند.
مجموعه استانداردهای بین المللی مدیریت کیفیت ایزو 9000 از سری 2000 بر مبنای این اصول تهیه شده اند :
1- مشتری مداری
2- راهبری
3- مشارکت کارکنان
4- فرایند نگری
5- نگرش سیستمی در مدیریت
6- بهبود مداوم
7- تصمیم گیری بر اساس واقعیات
8- روابط سود بخش متقابل با تأمین کننده
انواع ایزوسری 9000
QS 9000 , ST 11000 , ISO 14000 , TL 9000 , HACCP , EN 46000 , AS 9000 , ISO 1800 , CE Marking , LAB 25
فواید استقرار سیستم مدیریت کیفی
- سیستم‌های مدیریت کیفیت به عنوان وسیله ای برای به وجود آوردن محصولات منطبق با آنچه از سوی سازمان به مشتری تعهد شده است با توجه به فواید زیر، در سازمان استقرار می‌یابد.
- بررسی مجدد فعالیتهای سازمان بر اساس اهداف سازمان و رفع کاستی ها
- شفافیت فرایندها و شاخص ها در سازمان
- جلوگیری از دوباره کاری ها به واسطه تعریف فعالیت های برنامه‌ریزی شده و سیستماتیک
- کاهش هزینه ها
- ایجاد اطمینان و اعتماد در درون سازمان (رده‌های مدیریتی و کارکنان)
- ایجاد اطمینان و اعتماد در برون سازمان (مشتری) و بالطبع قابلیت عرض اندام در فضاهای مختلف تجاری
- افزایش توان رقابت در عرصه بین الملل
2- سیستم‌های مدیریت زیست محیطی، سری استانداردهای ISO 14000
استانداردهای خانواده ISO 14000 شامل استانداردهای بین‌المللی در رابطه با سیستم های زیست محیطی می باشد. این استانداردها در سال 1996 میلادی توسط کمیته فنی 207 سازمان ایزو به وجود آمدند.
یک سیستم مدیریت زیست محیطی می‌تواند به عنوان بخشی از سیستم های جامع مدیریت به حساب آید. این سیستم ها شامل ساختار سازمانی، فعالیت های طرح ریزی، تعریف مسئولیت ها، تعیین روش‌ها و فرآیندها و همچنین در اختیارگیری منابع لازم برای تهیه، اجرا، بازنگری و حفظ خط مشی زیست محیطی سازمان است.
سیستم مدیریت زیست بر مبنای ISO 14001 به عنوان یک الگوی اجرایی توسط مرجع صدور گواهینامه (CB) مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
فواید استقرار سیستم مدیریت محیط زیست
- اهمیت دادن به جنبه‌های زیست محیطی در تولید و یا ارائه خدمات
- یکپارچه کردن سیستم‌های مدیریتی و بهبمود روش‌های مدیریت
- به حداقل رساندن موانع غیر تعرفه‌ای تجاری و تسهیل تجارت بین‌الملل با توجه به بها دادن بیشتر به محیط زیست در سازمان ها
- جلب مشتریان بیشتر و افزایش سهم بازار در سطح بین‌المللی
- استفاده بهینه از منابع طبیعی
- رعایت قوانین ملی زیست محیطی
- حفاظت از محیط زیست و توجه به علایق جامعه در این ارتباط
3- سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای، سری استانداردهای OHSAS 18001
مشخصات این سری ارزیابی ایمنی و بهداشت حرفه‌ای (OHSAS 18001) الزاماتی را برای یک سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای (OHSAS) معین می نماید تا یک سازمان بتواند با کنترل خطرات ایمنی و بهداشتی، عملکرد خود را بهبود بخشد. OHSAS 18001 خود بیانگر معیار عملکرد ایمنی و بهداشتی خاصی نیست و جزئیات لازم برای طراحی یک سیستم مدیریتی را نیز ارائه نمی‌دهد.
فواید استقرار سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای
- ایجاد یک سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای به منظور حذف یا کاهش خطرات برای کارکنان و سایر طرف های ذینفع که ممکن است در معرض خطرات ایمنی و بهداشتی ناشی از فعالیتهای سازمان باشند.
- اجرا، نگهداری و بهبود مستمر یک سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای
- حصول اطمینان از انطباق با خط مش ایمنی و بهداشت حرفه‌ای که خود تعیین کرده است.
- اثبات این انطباق به دیگران
- درخواست گواهینامه / ثبت سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای خود توسط یک سازمان بیرونی
- تعیین انطباق با این مشخصات و اظهار آن توسط خود سازمان
فرآیند ممیزی سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای بر اساس استاندارد OHSAS 18001 مشابه با فرآیند ممیزی سیستم‌های مدیریت کیفی بر اساس ISO 9001 و یا سیستم های مدیریت زیست محیطی بر اساس ISO 14001 می باشند.
4- ISO/TS 16949:2002
سازمان جهانی استاندارد سازی (ISO) یک اتحادیه جهانی متشکل از مراجع ملی استاندارد (اعضای ISO) به شمار می آید. کار آماده سازی استانداردهای بین المللی معمولا از طریق کمیته های فنی ISO صورت می گیرد. هر فردی بر حسب علاقه به موضوعی که کمیته فنی برای آن تشکیل شده است، حق دارد در آن کمیته به ارایه مطلب بپردازد. سازمان های بین المللی، دولتی و غیر دولتی، که در ارتباط با ISO می باشد، نیز در این کار مشارکت می نمایند. ISO بر روی موضوعات الکترو تکنیکی همکاری نزدیکی با کمیسیون بین المللی الکترو تکنیک (IEC) دارد.
وظیفه اصلی کمیته های فنی، آماده سازی استانداردهای بین المللی می باشد. پیش نویس استانداردهای بین المللی که توسط کمیته های فنی مورد پذیرش قرار گیرند، برای رأی گیری بین اعضا گردش می کنند. انتشار یک استاندارد بین المللی نیازمند تایید حداقل 75% اعضا دارای حق رأی می باشد.
در شرایط دیگر، مخصوصا هنگامی که برای برخی مستندات، الزام فوری بازار وجود داشته باشد، یک کمیته فنی ممکن است نسبت به انتشار انواع دیگری از مدارک اطلاعاتی تصمیم گیری نماید:
- یک مشخصه در دسترس عمومی ایزو (ISO/PAS) یک توافقنامه، مابین کارشناسان فنی در یک گروه کاری ISO می باشد و اگر به وسیله بیش از 50% اعضای اصلی دارای حق رأی، تایید شده باشد، برای انتشار پذیرفته می شود.
- یک مشخصه فنی ایزو (ISO/TS) یک توافقنامه، ما بین اعضای یک کمیته فنی می باشد و اگر به وسیله 3/2 (دو سوم) اعضای دارای حق رأی، تایید شده باشد، برای انتشار پذیرفته می شود.
یک ISO/PAS یا ISO/TS بعد از هر سه سال به منظور تصمیم گیری در خصوص آن که آیا باید برای سه سال دیگر تمدید شود، یا آن که برای تبدیل به یک استاندارد بین المللی، تجدید نظر شده یا منسوخ شود، مورد بازنگری قرار می گیرد. در صورت تایید ISO/PASیا ISO/TS، مجددا پس از شش سال برای تبدیل به یک استاندارد بین المللی و یا منسوخ شدن، بازنگری می شود.
ISO/TS 16949:2002توسط گروه کاری بین المللی خودرو (IATF) و انجمن تولید کنندگان خودرو ژاپن (JAMA) با حمایت ISO/TC 176، مدیریت کیفیت و تضمین کیفیت، گرد آوری شده است.
ویرایش دومISO/TS 16949، ویرایش اول (ISO/TS 16949:1999) که مورد ویرایش فنی قرار گرفته است را لغو کرده و جایگزین آن شده است.
ISO/TS 16949:2002 می تواند در سازمان هایی با مشخصات ذیل مورد استفاده قرار گیرد:
- سازمانهای مرتبط با صنعت خودرو که موفق به اخذ گواهینامه بین المللی ISO/TS 16949:1999شده اند و قصد انتقال به ISO/TS 16949:2002 را دارند.
- سازمان های مرتبط با صنعت خودرو که موفق به اخذ گواهینامه بین المللی QS9000:1998 شده اند و قصد انتقال به ISO/TS 16949:2002 را دارند.
- سازمانهای مرتبط با صنعت خودرو که موفق به اخذ گرید از شرکت ساپکو مطابق استاندارد SAPCO 79 شده اند و قصد انتقال به ISO/TS 16949:2002 را دارند.
- سازمانهای مرتبط با صنعت خودرو که با شرکت سازه گستر سایپا همکاری کرده و قصد انتقال به استاندارد QMS/AR8201 و یا ISO/TS 16949:2002 را دارند.
- سازمانهای مرتبط با صنعت خودرو که موفق به اخذ گواهینامه بین المللیISO9001:1994، ISO9002:1994، ISO9001:2000 شده اند و قصد انتقال به ISO/TS 16949:2002 را دارند.
